फेसलेस आयकर खाते आणि करदात्यांच्या जबाबदाऱ्या: CA राम डावरे यांचे मार्गदर्शन! 💻🤔
आयकराची फेसलेस प्रणाली जेव्हा सुरु केली गेली तेव्हा मला माझ्या आजोबांनी सांगितलेला एक किस्सा आठवला. त्यांच्या काळात जे लग्न व्हायची तेव्हा नवरा मुलगा आणि नवरी हे एकमेकांना बघत नसत. घरातील सिनिअर मंडळी आणि नातेवाईक जायची आणि त्यांना मुलगा मुलगी पसंत झाली, पत्रिका जुळली कि लग्न पक्के व्हायचे आणि नवरा मुलगा आणि मुलगी हे थेट लग्नातच एकमेकांना भेटायची.
अशी फेसलेस लग्न पूर्वी खूप व्हायची . यात एक बरे होते, मुला मुलीचे जर काही कारणाने पुढे जमले नाही तर ते घरातील लोकांना तरी दोष द्यायचे कि हे लग्न तुम्हीच ठरवले होते. आयकर खाते फेसलेस झाले आहे परंतु यात गंमत अशी कि आयकार दाता दोष कुणाला देणार , ज्याचे कडे दाद मागायची (अपील प्रोसेस ) ते सुद्धा फेसलेस आहे.
सन २०१९ पासून केंद्र सरकारने आयकर खाते हे पूर्णतः फेसलेस केले आहे. फेसलेस म्हणजे करदात्याला आता कुठल्याही आयकर ऑफिसला जाण्याची गरज नाही . आयकर अधिकारी आणि करदाता यांचा एकमेकांशी संबंध आला कि भष्ट्राचार होतो व असे होऊ नये व त्यात पारदर्शकपणा यावा म्हणून सरकारने हे पाऊल उचलले आहे.
फेसलेस आयकर खाते झाल्यामुळे करदात्याला आता कुठल्याही आयकर ऑफिस मध्ये जाण्याची गरज नाही तो घरबसल्या आयकर खात्याच्या आलेल्या नोटिसीला उत्तर देऊ शकतो. परंतु असे जरी असले तरी ह्याबाबत आयकरदात्याने खूप काळजी घेतली पाहिजे नाही तर मोठी आयकर मागणी होऊ शकते.
१. आयकर वेबसाईटवर नोंदणी आवश्यक: ✍️
आयकरदात्याला पॅन कार्ड काढल्यानंतर आयकर खात्याचा वेबसाईटवर नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
- अशी नोंदी करताना करदात्याला त्याचा आधार ला लिंक असलेला मोबाईल नंबर संपर्क नंबर म्हणून द्यावा लागतो .
- तसेच करदात्यांचा मेल आय डी सुद्धा द्यावा लागतो.
- मोबाईल नंबर आणि मेल आय डी वर ओ टी पी येऊन त्यानंतर त्याची नोंदणी आयकर वेबसाईटवर होते.
- अशी नोंदणी झाल्यानंतर करदात्याच्या इ फिलिंग अकाउंट आयकर वेबसाटवर तयार होते.
२. आयकर विवरण पत्र भरणे व त्याचे प्रोसेसिंग: 🧾
प्रत्येक करदात्याला त्याचे आयकर विवरण पत्र दर वर्षी आर्थिक वर्ष ३१ मार्च ला संपल्यानंतर भरावे लागते . असे आयकर विवरण पत्र भरल्यानंतर प्रत्येक आयकर विवरण पत्राचे प्रोसेसिंग होत असते . प्रोसेसिंग म्हणजे करदात्याने भरलेले विवरण पत्र बरोबर आहे का , दाखविलेल्या उत्पन्नावर आयकर बरोबर भरला आहे का, टॅक्स कपात योग्य आहे का तसेच अनेक बाबी विचारत घेऊन आयकर विवरण पत्राचे प्रोसेसिंग केले जाते .
- आयकर विवरण पत्राचे प्रोसेसिंग झाल्यानंतर त्याची प्रोसेस ऑर्डर प्रत्येक आयकर दात्याला पाठविली जाते.
- पूर्वी हि ऑर्डर करदात्याच्या पत्त्यावर यायची परंतु आता फेसलेस झाल्यामुळे ती करदात्याच्या मेल आय डी वर पाठविली जाते .
- तसेच आयकर वेबसाईटवर करदात्याच्या इ फिलिंग अकाउंट ला लॉगिन करून सुद्धा हि ऑर्डर दिसते.
- आयकर विवरण पत्र एकदा भरले म्हणजे करदात्याची जबाबदारी संपते असे नाही . भरलेले विवरणपत्र प्रोसेस झाले कि नाही याचा सुद्धा तपास मधून मधून करणे गरजेचे आहे .
- त्यामुळे करदात्याने त्याचा मेल आय डी सतत चेक करणे आवश्यक आहे किंवा आयकर खात्याच्या वेबसाईटवर जाऊन तुमच्या खात्याला चेक करणे आवश्यक आहे .
- प्रोसेस ऑर्डर मध्ये करदात्याने दाखवलेले उत्पन्न व त्यावरील भरलेला कर आणि आयकर खात्याने निर्धारणा केलेलं उत्पन्न व त्यावरील काढलेला कर असे दोन रकाने असतात . दोन्ही रकान्यातील दाखवलेले कर रक्कम सारखी असेल तर ते विवरणपत्र आहे त्या उत्पन्नाला प्रोसेस झाले आहे असे समजावे नसेल तर त्यात काही त्रुटी आहे हे समजावे. त्रुटी असेल तर दुरुस्ती सुद्धा फेसलेस करता येते .
३. आयकर असेसमेंट सुद्धा फेसलेस: 🔎
असेसमेंट म्हणजे करदात्याने आयकर रिटर्न भरल्यानंतर ते जरी प्रोसेस झाले तरीही काही कारणाने त्याचे असेसमेंट लागू शकते . त्याची अनेक कारणे आशु शकतात . असेसमेंट म्हणजे करदात्याने आयकर विवरण पत्रात दाखविलेली माहिती बरोबर आहे किंवा नाही याचं चेकिंग करणे.
- असे चेकिंग उत्पन्न बरोबर दाखविले आहे किंवा नाही ,
- काही गुंतवणूक केली असेल तर ती कुठून केली,
- काही मालमत्ता खरेदी केली असेल तर ती कुठून केली ,
- काही मालमत्ता विक्री केली असेल तर त्यावर आयकर भरला आहे कि नाही अशा वेगवेगळ्या कारणाने असू शकते .
अशी असेसमेंट करण्यासाठी आयकर खात्याकडून येणारी नोटीस सुदधा मेल आय डी वर येते व आयकर वेबसाईटवर सुद्धा करदात्याच्या खात्यावर ती दिसते . त्या नोटीसमध्ये मागितलेली कागद पत्रे करदात्याला वेबसाईटवरच अपलोड करावी लागतात.
- यासाठी सुद्धा करदात्याने आयकर खात्याकडे दिलेला मेल आय डी वर येणार मेल हा वारंवार चेक करण्याची काळजी घेतली पाहिजे.
- अश्या येणाऱ्या नोटीस ला उत्तर दिले नाही तर तुमचे काहीही म्हणणे नाही हे गृहीत धरून असेसमेंट पूर्ण केले जाते.
४. फेसलेस अपील: ⚖️
आयकरामध्ये चार अपील करता येतात. आयकराच्या फेसलेस युनिट ने असेसमेंट केल्यानंतर जर करदात्याला वाटले तर तो कमिशनर कडे अपील करू शकतो , कमिशनर कडे अपील केल्यानंतर हि करदात्याला वाटले कि त्याच्यावर अन्याय झाला आहे तर कमिश्नर चे ऑर्डर विरुद्ध करदाता आयकर ट्रॅब्युनल कडे अपील करू शकतो, ट्रिब्युनल कडे सुद्धा न्याय मिळाला नाही तर उच्च न्यायालय आणि , उच्य न्यायालय चे ऑर्डर विरुद्ध सर्वोच्य न्यायालय कडे अपील करता येते.
फेसलेस अपील प्रणाली मध्ये सध्या पहिले दोन अपील हे फेसलेस आहे. उच्य न्यायालय व सर्वोच्य न्यायालय चे अपील हे फेसलेस नाही. फेसलेस अपील हे सुद्धा करदात्याने आयकर खात्याचे वेबसाईटवर जाऊन त्याचे खात्यात लॉगिन करून करायचे आहे त्यासाठी सुद्धा कुठल्याही आयकर ऑफिस ला जावे लागत नाही.
- अपील च्या हिअरिंग नोटीस सुद्धा करदात्याच्या मेल वर येतात व इ फिलिंग पोर्टल वर सुद्धा त्या दिसतात तिथेच त्याला उत्तर द्यावे लागते .
५. मोठे आव्हान: फेसलेस असेसमेंट व अपील 😔
आयकर खाते फेसलेस करणे यामागे जरी सरकारचा उद्देश स्तुत्य असेल तरीही यात अनेक अडचणींचा सामना करदात्याला करावा लागतो.
- आयकर खात्याने मागणी केलेलं कागतपत्रे , मागितलेले खुलासे हे फेसलेस पद्धतीत नीट समजून सांगितले जात नाही.
- आयकर विभागाला नक्की काय खुलासा हवे आहे हे करदात्याला समजत नाही प्रत्यक्ष समोर जाऊन ज्या प्रकारे व्यवस्थित खुलासे करता येतात तेच फेसलेस पद्धतीत करता नाही .
- ह्या सर्व गोष्टी मुळे खूप मोट्या सकमेचे असेसमेंट करून आयकराची मागणी केली जाते.
- फेसलेस पद्धत सुरु झाल्यापासून अनेक केसेस ह्या अपिलात पेंडिंग पडलेल्या आहे व अशी काही लाख करोड रुपये आयकर वसुली हि वादातीत आहे . . पेंडिंग केसेस मुळे आयकरदाते सुद्धा चिंतेत आहे . कमीत कमी अपील सिस्टीम तरी विना फेसलेस करावी अशी करदात्यांची प्रामाणिक अपेक्षा आहे.
६. अपिलात गेले तरी भरावी लागते २०% रक्कम: 💸
जसे वर सांगितल्या प्रमाणे आयकराची फेसलेस असेसमेंट सुरु झाल्यापासून आयकर रक्कम मागणी खूप वाढली आहे. करदात्याला जर अशी आयकर मागणी मान्य नसेल तर त्याला अपील करता येते परंतु अपील केल्यानंतर मागणी केलेल्या रकमेच्या २० % रक्कम भरावी लागते .
- मोट्या आयकर मागणीमुळे हि २०% रक्कम सुद्धा खूप मोठी होते कि जी आयकर दाता भरू शकत नाही . अशी २० % रक्कम भरली नाही तर सक्तीची वसुली केली जाते
- त्यासाठी करदात्याचे बँक अकाउंट ब्लॉक करून वसुली करणे , मालमत्तेवर आयकराचे नाव चढविणे असे प्रकार केले जातात यात प्रामाणिक करदाता विनाकारण भरडला जातो.
थोडक्यात फेसलेस आयकर खाते हे आयकरदात्याला अडचणीचे ठरू लागले आहे. असे जरी असले तरी आयकरदात्याने याला सामोरे जाऊन फेसलेस पद्धतीने का होईना आलेल्या नोटीस ला , असेसमेंट ,अपील सुरु असताना योग्य माहिती पुरविणे आपली बाजू योग्य पद्धतीने मांडणे हे गरजेचे आहे.
जरी प्रणाली फेसलेस आहे तरी सर्व ठिकाणी व्हिडीओ कॉन्फरस चा पर्याय उपलब्ध आहे त्याचा सुद्धा उपयोग करणे गरजेचे आहे . सरकारचा आयकर खाते फेसलेस करण्याचा उद्देश हा भष्ट्राचार कमी करणे व पारदर्शकता आणणे हा जरी असला तरी त्यासाठी सरकारचीच यंत्रणा उपलब्ध आहे जसे के व्हिजिलन्स , सी बी आय , इ डी, ती यंत्रणा भष्ट्राचारा विरुद्ध वापरण्याऐवजी फेसलेस पद्धत करून करदात्याला विनाकारण त्रास होत आहे हे नक्की.
📖🖋️ब्लॉग लेखन :
CA राम डावरे
मोबाईल नंबर : 9049786333
